Jeta
Robert Elsie lindi më 29 qershor 1950
në Vankuvër (Vancouver) të Kanadasë
më 29 qershor 1950. Ai ndoqi
Universitetin e Kolumbisë Britanike
(University of British Columbia), ku
studioi për filologjinë klasike dhe
gjuhësinë dhe u diplomua më 1972.
Po në atë vit, erdhi në Evropë me një
bursë studimesh. Robert Elsie vazhdoi
studimet e larta në Universitetin e
Lirë të Berlinit Perëndimor (Freie
Universität Berlin), pastaj në Shkollën
Praktike të Studimeve të Larta (Ecole
Pratique des Hautes Etudes) në Paris, në
Institutin e Dublinit për Studime të
Larta (Dublin Institute for Advanced Studies) në Irlandë, dhe në Universitetin e
Bonit (Universität Bonn), ku mbrojti doktoraturën për gjuhësi krahasimtare dhe
keltologji më 1978. Në atë kohë Instituti i Gjuhësisë i Universitetit të Bon-it
kishte kontakte të rralla me studiues nga “Republika Popullore Socialiste e
Shqipërisë” dhe nëpërmjet këtyre kontakteve, ai dhe disa studentë dhe studiues
të tjerë patën mundësi të vizitonin Shqipërinë disa herë në kuadër të 'takimeve
shkencore' midis Institutit gjerman dhe Akademisë së Shkencave të Shqipërisë.
Ai ka marrë pjesë gjithashtu në Seminarin Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë
dhe Kulturën Shqiptare në Kosovë për disa vite me radhë. Këto udhëtime në
fund të viteve 70-të dhe në fillim të viteve 80-të i gjallën një interes të veçantë
për Shqipërinë e mbyllur dhe për kulturën e saj të panjohur në botë. Pasi mësoi
shqip dhe i thelloi njohuritë e tij në këtë gjuhë, Robert Elsie vendosi t’i
kushtohej albanologjisë, fushë në të cilën ai më vonë do të bëhej një ndër
ekspertët më të njohur. Elsie është tani autor i më shumë se gjashtëdhjetë
librave si dhe të artikujve të panumërt, kryesisht në fushën e albanologjisë.
Në mes të viteve 80-të, Robert Elsie punoi si përkthyes dhe interpret për
Ministrinë e Punëve të Jashtme gjermane në Bon. Qysh nga vitet 90-të deri ne
fillim të shekullit të 21-të ai ka punuar me profesion të lirë si interpret i shqipes
dhe ka marrë pjesë në negociata të nivelit të lartë për qeverinë gjermane,
Bashkimin Evropian, Kombet e Bashkuara, NATO-n, Këshillin e Evropës, etj.
Që nga viti 2002, ai ka punuar kryesisht për Tribunalin e Hagës ku, ndër të
tjera, ka qenë interpret simultan në procesin gjyqësor të Sllobodan
Millosheviqit. Robert Elsie është anëtar i Shoqatës së Evropës Juglindore
(Südosteuropa-Gesellschaft), anëtar i jashtëm i Akademisë së Shkencave dhe të
Arteve të Kosovës, si dhe anëtar nderi i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës.
Përmbledhje për Veprat e tij Shkencore
Në fushën e albanologjisë, Robert Elsie i është kushtuar fillimisht letërsisë
shqiptare. Ndër botime të hershme të tij janë: Dictionary of Albanian Literature
(Fjalor i letërsisë shqiptare), Uestport
(Westport), Konektikat 1986, dhe
History of Albanian Literature (Histori e
letërsisë shqiptare), Boulder, Colorado
1995, në dy vëllime. Kjo vepër e fundit
doli në shqip me titullin Histori e
letërsisë shqiptare, Pejë 1997, dhe
polonisht me titullin Zarys historii
literatury albanskiej (Pasqyra e historisë
së letërsisë shqiptare), Torunj 2004. Ai
ka botuar gjithashtu përkthime letrare
në anglisht dhe gjermanisht, siç janë
për shembull në vëllimin e UNESCO-s
An Elusive Eagle Soars: Anthology of
Modern Albanian Poetry (Një shqiponje
e arratisur fluturon: antologji e poezisë
bashkëkohore shqiptare), Londër 1993; Albanian Folktales and Legends (Përralla
dhe legjenda shqiptare), Tiranë 1994; veprat poetike të poetit Migjeni (1911-
1938) përkthyer në anglisht në vëllimin Free Verse (Vargjet e lira), Tiranë 1991,
dhe në gjermanisht në vëllimin Freie Verse (Vargjet e lira), Idshtajn (Idstein)
1987; një antologji gjermanisht e poezisë shqiptare në Einem Adler gleich:
Anthologie albanischer Lyrik vom 16. Jahrhundert bis zur Gegenwart (Si një
shqiponjë: antologji e poezisë shqiptare nga shek. 16 deri me sot), Hildës’hajm
(Hildesheim) 1988; dhe veprat e poetëve kosovarë Ali Podrimja (l. 1942) në Who
Will Slay the Wolf: Selected Poetry (Kush do të vrasë ujkun: poezi të zgjedhur),
Nju Jork 2000; Flora Brovina (l. 1949) në vëllimin Call Me by My Name: Poetry
from Kosova (Verma emrin tim: poezi nga Kosova), Nju Jork 2001; dhe Eqrem
Basha (l. 1948)në vëllimin Neither a Wound nor a Song: Poetry from Kosova
(S’është plagë s’është as këngë: poezi nga Kosova), Nju Jork 2003. Këto
përkthime janë bërë në bashkëpunim me shkrimtaren kanadeze, Janice Mathie-
Heck (Kalgari).
Kritika e tij e letërsisë shqiptare u mblodh dhe u botua në vëllimin Studies in
Modern Albanian Literature and Culture (Studime për letërsinë dhe kulturën
bashkëkohore shqiptare), Boulder, Colorado 1996, i cili doli në shqip me titullin
Një fund dhe një fillim, Tiranë & Prishtinë 1995.
Duke marrë parasysh gjendjen jashtëzakonisht të rëndë në Kosovë, gjendje
kryesisht të panjohur në botën e jashtme, ai përpiloi antologjinë e parë të
madhe me shkrime për temën e Kosovës në vëllimin 600-faqesh Kosovo: In the
Heart of the Powder Keg (Kosovë: në qendrën e fuçisë së barutit), Boulder,
Colorado 1997. Pas kësaj botoi edhe një përmbledhje tekstesh historike për
Kosovën me titullin Gathering Clouds: The Roots of Ethnic Cleansing in Kosovo
and Macedonia, Early Twentieth-Century Documents (Stuhi në horizont: Rrënjët e
spastrimit etnik në Kosovë dhe Maqedoni, dokumente të fillimit të shekullit të
njëzetë), Pejë 2002.
Në vitet e mëpasshme, Robert Elsie u përqendrua më shumë në fushat e tjera të
albanologjisë, si kultura popullore dhe historia. Një ndihmesë e madhe për
antropologjinë shqiptare ishte libri i tij Dictionary of Albanian Religion, Mythology
and Folk Culture (Fjalor i fejës, mitologjisë dhe kulturës popullore shqiptare),
Londër 2001, i cili doli në gjermanisht në vëllimin Handbuch zur albanischen
Volkskultur (Doracak i kulturës popullore shqiptare), Visbadën (Wiesbaden)
2002, dhe në shqip në vëllimin Leksiku i kulturës popullore shqiptare, Tiranë 2005.
Ai botoi gjithashtu Kanunin në gjermanisht, Der Kanun: das albanische
Gewohnheitsrecht nach dem sogenannten Kanun des Lekë Dukagjini (Kanuni: E
drejta zakonore shqiptare sipas të ashtuquajturit Kanuni i Lekë Dukagjinit),
Pejë 2001; dhe në bashkëpunim me Antonia Young (Bradford) dhe Ann
Christine Eek (Oslo) botoi studimin antropologjik të fshatit kosovar nga
antropologia norvegjeze Berit Backer (1947-1993), Behind Stone Walls: Changing
Household Organization among the Albanians of Kosova (Prapa mureve të gurta:
ndryshime në organizimin familjar ndër shqiptarët e Kosovës), Pejë 2003. Pas
kësaj ai botoi dorëshkrimin e hershëm në gjermanisht të shqiptarit Bajazid
Elmaz Doda (rreth 1888-1933), Albanisches Bauernleben im oberen Rekatal bei
Dibra, Makedonien (Jeta fshatare shqiptare në Rekën e Epërme pranë Dibrës së
Maqedonisë), Vjenë 2007.
Në fushën e historisë, me të cilën është marrë më shumë gjatë dhjetëvjeçarit të
parë të shekullit të njëzetë, Elsie ka botuar – në bashkëpunim me Robert
Dankoff (Universiteti i Çikagos) – dhe ka përkthyer nga osmanishtja pjesët e
veprës Sejahatname të udhëtarit osman Evlija Çelebi (1611-1683) që flasin për
trevat shqiptare: Evliya Çelebi in Albania and Adjacent Regions (Evlija Çelebi në
Shqipëri dhe në viset fqinje), Lajdën (Leiden) 2000, libër që doli edhe në shqip
në vëllimin Evlija Çelebiu në Shqipëri dhe në viset fqinje, Tiranë 2008. Përveç kësaj,
ai zbuloi dhe botoi dorëshkrimin e historisë së parë të Shqipërisë, të shkruar
prej priftit llazarist francez, Jean-Claude Faveyrial (1817-1893), Histoire de
l’Albanie (Histori e Shqipërisë), Pejë 2001, që doli në shqip në vëllimin Historia -
më e vjetër - e Shqipërisë, Tiranë 2004. Elsie zbuloi dhe botoi gjithashtu
dorëshkrimin në gjermanisht të albanologut hungarez, baronit Franc Nopça
(Franz Nopcsa, 1877-1933) në Reisen in den Balkan (Udhëtime në Ballkan), Pejë
2001, që doli shqip në vëllimin Udhëtime nëpër Ballkan, Tiranë 2007. Në
bashkëpunim me Bejtullah Destanin (Londër), ai botoi ditarin e poetit dhe
piktorit të njohur anglez, Edward Lear (1812-1888), në vëllimin Edward Lear in
Albania: Journals of a Landscape Painter in the Balkans (Edward Lear në Shqipëri,
ditari i një piktori pejsazhesh), Londër 2008, që doli shqip në vëllimin Edward
Lear në Shqipëri: ditar udhëtimesh, 1848-1849, Tiranë 2008. Gjithashtu u botua një
përmbledhje tekstesh të hershme historike për Shqipërinë, përkthyer nga gjuhë
të ndryshme, Early Albania: A Reader of Historical Texts, 11th-17th Centuries
(Shqipëria e hershme: antologji e teksteve historike, shek. 11-17), Visbadën
(Wiesbaden) 2003.
Duke qenë se Shqipëria dhe Kosova vazhdonin të ishin relativisht të panjohura
nga masat e lexuesve perëndimorë, Elsie botoi dy manualë informativ për këto
vende: Historical Dictionary of Albania (Fjalor historik i Shqipërisë), Lanham,
Maryland 2004; dhe Historical Dictionary of Kosova (Fjalor historik i Kosovës),
Lanham, Maryland, 2004, të cilët, me gjithë titullin ‘historik’, janë vepra
informative të përgjithshme.
Përsëri në fushën e letërsisë, Elsie botoi një vëllim të ri të historisë së letërsisë,
më të përmbledhur dhe më të shkurtër, në vëllimin Albanian Literature: A Short
History, Londër 2005, që doli në shqip në vëllimin Letërsia shqipe: një histori e
shkurtër, Tiranë 2006. Ai ka bërë edhe përkthime të tjera letrare, prapë me Janice
Mathie-Heck: vepra të zgjedhura të këngës epike të veriut në vëllimin Songs of
the Frontier Warriors: Këngë Kreshnikësh, Albanian Epic Verse (Këngë kreshnikësh,
poezia epike shqiptare), Uaukonda (Wauconda), Illinois 2004; tregime të
shkrimtarëve të veriut, Ernest Koliqi (1903-1975) dhe Migjeni, në vëllimin Tales
from Old Shkodra: Early Albanian Short Stories (Rrëfime nga Shkodra e vjetër:
tregime të hershme shqiptare), Pejë 2004; vepra të përmbledhura poetike të
Visar Zhitit (l. 1952) në The Condemned Apple (Molla e dënimit), Los Anxheles
2005; antologjinë e parë në anglisht të prozës bashkëkohore shqiptare në
vëllimin Balkan Beauty, Balkan Blood: Modern Albanian Short Stories (Bukuria e
Ballkanit, gjaku i Ballkanit: tregime bashkëkohore shqiptare), Evanston, Illinois
2006; romanin e Fatos Kongolit (l. 1944) The Loser (I Humburi), Brixhend
(Bridgend), Uells 2007; veprat poetike të Azem Shkrelit (1938-1997) në vëllimin
Blood of the Quill: Selected Poetry from Kosovo (Gjaku i penës: poezi të zgjedhur
nga Kosova), Los Anxheles 2008; një antologji të plotë historike të poezisë
shqipe Lightning from the Depths: An Anthology of Albanian Poetry (Se fund’i ujit
vetëti: antologji e poezisë shqipe), Evanston, Illinois 2008; romanin e Ornela
Vorpsit (l. 1968) The Country Where No One Ever Dies (Vendi ku nuk vdes
askush), Shampejn (Champaign), Illinois 2009; dhe përkthime të mëtejshme të
poezisë gojore në librin e Anna Di Lellio-s The Battle of Kosovo, 1389, An Albanian
Epic, (Beteja e Kosovës, 1389, një epos shqiptar), Londër 2009.
Projekti më ambicioz letrar i Robert Elsie-t është sigurisht përkthimi në anglisht
(në bashkëpunim me Janice Mathie-Heck) nga gegnishtja i eposit të madh letrar
të Atit Gjergj Fishta (1871-1940), The Highland Lute: The Albanian National Epic
(Lahuta e Malcis: eposi kombëtar shqiptar), Londër 2005, një vepër me 30 këngë
dhe 15,613 rreshta. Rishfaqja në dritë e këtij eposi, të ndaluar për vite me radhë
nga regjimi komunist në Shqipëri, u prit me gëzim, sidomos në veriun e vendit.
Robert Elsie e ka mrekulluar edhe bota e fotografisë së hershme shqiptare. Në
këtë fushë ai ka botuar dy albume të mëdha: Dritëshkronja: Fotografia e hershme
nga Shqipëria dhe Ballkani, Prishtinë 2007, i cili përfshin fotografitë e para të bëra
ne Shqipëri (pesëdhjetë fotografi të fotografit vjenez Jozef Sékeli (Josef Székely)
nga viti 1863), dhe koleksionet e baronit Franc Nopça, të Bajazid Elmaz Dodës,
të albanologut austriak Maksimilian Lamberc (1882-1963), dhe të ushtarakëve
të misionit ushtarak holandez të viteve 1913-1914. Ai ka botuar gjithashtu në
një vëllim trigjuhësor – anglisht, frëngjisht, shqip, të fotografive të para me
ngjyra në Shqipëri dhe në Kosovë, që janë autokromat e koleksionit Albert Kan
(Albert Kahn) në Paris, me titullin Shqipëria dhe Kosova në ngjyra 1913, Tiranë
2010.
Së fundi janë botuar për herën e dytë, të përditësuar dhe dukshëm të
zmadhuar: Historical Dictionary of Albania (Fjalor historik i Shqipërisë), Lanham,
Maryland 2010, me 660 faqe; dhe Historical Dictionary of Kosovo (Fjalor historik i
Kosovës), Lanham, Maryland 2010, me 451 faqe. Këta dy libra janë përkthyer
edhe shqip.
Me gjithë se puna studimore dhe, si pasojë, botimet e Robert Elsie-t janë
përqendruar kryesisht në albanologji, ai ka botuar edhe vepra të tjera: Dialect
Relationships in Goidelic: A Study in Celtic Dialectology (Marrëdhëniet dialektore
në goidelishten: një hulumtim në dialektologjinë keltike), Hamburg 1986; dhe
antologjitë poetike The Pied Poets: Contemporary Verse of the Transylvanian and
Danube Germans of Romania (Poetë të shumëngjyrshëm: poezia bashkëkohore të
gjermanëve të Transilvanisë dhe të Danubit në Rumani), Londër 1990; dhe An
Anthology of Sorbian Poetry from the 16th-20th Centuries (Antologjia e poezisë
sorbe nga shek. 16-20), Londër 1990, si dhe një përkthim në gjermanisht të
poetit të njohur grek Konstantin Kavafis (1863-1933) në vëllimin Konstantinos
Kavafis: Das Gesamtwerk, griechisch und deutsch (Konstantin Kavafis: Veprat e
plota, greqisht dhe gjermanisht), Zyrih 1997.
Vendi që zë Robert Elsie ndër radhët e albanologëve është rritur edhe më
shumë pas viteve 1990-të me faqet e tij të njohura të internetit, të cilat i japin
botës të dhëna të hollësishme për Shqipërinë dhe shqiptarët.
Para vdekjes së tij të papritur më 2 tetor 2017, Robert Elsie kishte përfunduar
disa vepra. Ato do të publikohen pas vdekjes në faqen e internetit
www.elsie.de. Librat "Albania Bektashi" dhe "Libri i Kosovës" do të botohen
nga Tauris Verlag në Londër së shpejti.
Robert Elsie 2015
Me hidhërim të thellë njoftojmë vdekjen e parakohshme të Dr. Robert Elsie,
më 2 tetor 2017, nga sëmundja e rrallë e neuroneve motorike.
Robert Elsie 2005
Robert Elsie 2010
Robert Elsie 2010
Robert Elsie 2011